| EBON MUSINGS: THE ATHEISM PAGES | ΔΟΜΙΚΗ ΛΙΘΟΣ |
Παρόλο που η Χριστιανική Βίβλος έχει πολλούς στίχους που περιγράφουν τον τρόμο και τα μαρτύρια της Κολάσεως, μας περιγράφει ελάχιστα τον Παράδεισο. Φαίνεται πως η λογική είναι ότι όλοι ξέρουν πως ο Παράδεισος είναι ένα υπέροχο μέρος και όλοι θέλουν να πάνε εκεί, οπότε δε χρειάζεται και πολύ διαφήμιση.
Ωστόσο αυτή η υπόθεση, τουλάχιστον στη δική μου περίπτωση, ίσως δεν είναι σωστή. Δε θέλω να μειώσω τους κόσμιους, ευφυείς και λογικούς πιστούς που έχω γνωρίσει κατά τη διάρκεια της έρευνάς μου για το θεϊσμό και την αθεΐα, αλλά είναι μια ατυχής πραγματικότητα ότι έχω γνωρίσει θρήσκους ρατσιστές, αμετανόητους υποκριτές, ζηλωτές γεμάτους μίσος, άτομα που έχουν άγνοια και προτιμούν να παραμένουν στην άγνοια και πολλούς άλλους που είναι δείγματα των χειρότερων πλευρών της ανθρωπότητας. Η ειρωνεία είναι πως αυτά τα άτομα είναι εκείνοι που υποστηρίζουν πως η σωτηρία μπορεί να είναι εγγυημένη και πως αυτοί θα είναι από τους πρώτους που θα σωθούν. Εγώ λέω πως, αν ο Παράδεισος είναι γεμάτος από δαύτους, προτιμώ να μείνω στην απ'έξω.
Αλλά σοβαρά τώρα· παραμένουν κάποια στοιχειώδη προβλήματα με το δόγμα του Παραδείσου. Σκεφτείτε το εξής:
Οι περισσότερες μεγάλες θρησκείες που έχουν Παράδεισο -ο Χριστιανισμός, ο Ιουδαϊσμός, ο Μορμονισμός, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά, η Μπαχάι Πίστη- λένε πως ο Θεός είναι καλός. Ωστόσο είναι αδιαμφισβήτητο πως στον κόσμο υπάρχουν το κακό και ο πόνος, αν και ένας πραγματικά καλός Θεός δε θα επέτρεπε να υπάρχουν. Προσπαθώντας να λυθεί το δίλημμα, οι απολογητές των θρησκειών αυτών βασίζονται στη λεγόμενη “άμυνα της ελεύθερης βούλησης” -δηλαδή πως ο Θεός έδωσε στον άνθρωπο τη δυνατότητα να επιλέγει,είτε να τον υπακούει, είτε να τον αψηφά, και εκείνοι που τον αψηφούν και παραβαίνουν τους νόμους του είναι η πηγή του ηθικού κακού στον κόσμο. Πολλοί φονταμενταλιστές Χριστιανοί λένε κάτι σκληρότερο· πιστεύουν πως όλοι οι άνθρωποι είναι φύσει αμαρτωλοί και πως είναι αδύνατο ο άνθρωπος να μην παραβεί κάποιο θείο νόμο, όσο καλός και αν προσπαθεί να είναι. Ως αποτέλεσμα, οι Χριστιανοί αυτοί συμπεραίνουν πως είναι αδύνατο οι άνθρωποι να πάνε στον Παράδεισο μόνο με τις δικές τους δυνάμεις και μόνο εκείνοι που ζητούν να τους συγχωρέσει τις αμαρτίες ο Ιησούς Χριστός μπορούν να γευτούν τη σωτηρία και την αιώνια ζωή.
Ωστόσο, στους θεϊστικούς κύκλους, ως “αιώνια ζωή” νοείται η αιώνια συνέχιση της θνητής ζωής – δηλαδή οι ψυχές στον Παράδεισο θα έχουν τις ίδιες αναμνήσεις, την ίδια προσωπικότητα, τα ίδια χαρακτηριστικά που είχαν και στη Γη. Αλλά τότε μήπως διατηρούν και την ίδια αμαρτωλή ανθρώπινη πίστη; Οι περισσότερες θρησκείες συμφωνούν πως ακόμα και οι καλύτεροι άνθρωπο κάνουν από κάποιο λαθάκι ενίοτε και κάποιοι Χριστιανοί θα έφταναν στο σημείο να πουν πως όλοι αμαρτάνουν διαρκώς. Μήπως οι άνθρωποι στον Παράδεισο διαπράττουν αμαρτίες, όπως θα ήθελαν οι Φονταμενταλιστές ότι συμβαίνει διαρκώς στη Γη;
Δύο είναι οι επιλογές: είτε υπάρχει αμαρτία στον Παράδεισο, είτε δεν υπάρχει. Οι διδασκαλίες σχεδόν όλων των θρησκειών απορρίπτουν την πρώτη επιλογή και έχουν καλό λόγο να το κάνουν. Αν υπάρχει αμαρτία στον Παράδεισο, δεν μπορεί να είναι και πολύ καλύτερος από τη Γη. Μπορεί να μην υπάρχουν ανεμοστρόβιλοι, σεισμοί και λιμοί εκεί, αλλά τα ανθρώπινα όντα μπορούν να βλάψουν το ένα το άλλο με μια τεράστια ποικιλία μεθόδων. Υπάρχει θυμός και απογοήτευση στον Παράδεισο; Μήπως φθόνος, αλαζονεία, λαγνεία, απληστία, μοναξιά, μίσος; Μπορεί να υπάρξει εκεί παρενόχληση ή απιστία ή προδοσία ή και πόλεμος; Αν όλα αυτά υπήρχαν στον Παράδεισο, κανείς δε θα ήθελε να πάει εκεί. Αν δεν υπάρχουν, τότε πώς συμβιβάζεται με το γεγονός ότι ο Παράδεισος κατοικείται από αμαρτωλά και ατελή ανθρώπινα όντα;
Σ'αυτό το σημείο υπάρχει μια απλή λύση. Σύμφωνα με τις θεοδικίες που προαναφέρθηκαν, το ηθικό κακό και η αμαρτία είναι το αποτέλεσμα της κακής διαχείρισης της ελεύθερης βούλησης που έδωσε ο Θεός στους ανθρώπους. Οπότε ένας εύκολος τρόπος για να εμποδιστεί το κακό και η αμαρτία στον Παράδεισο θα ήταν ο Θεός να αφαιρέσει την ελεύθερη βούληση. Οπότε τώρα εμφανίζεται άλλη μια επιπλέον επιλογή: Αν δεν υπάρχει αμαρτία στον Παράδεισο, οι άνθρωποι εκεί πέρα έχουν ελεύθερη βούληση ή όχι;
Θα εξετάσω πρώτα την τελευταία πιθανότητα. Το πρόβλημα που παρουσιάζεται στους ένθεους θα μπορούσε να λυθεί με τον ισχυρισμό ότι δεν υπάρχει αμαρτία στον Παράδεισο επειδή δεν υπάρχει ελεύθερη βούληση στον Παράδεισο: Όταν πάμε στον Παράδεισο γινόμαστε σαν τους αγγέλους, πλάσματα χωρίς ελεύθερη βούληση με μοναδικό σκοπό να δοξάζουμε το Θεό και ανίκανοι να διαπράξουμε αμαρτίες. Αλλά αν ο Παράδεισος είναι ένας επιθυμητός στόχος, αυτοί που χρησιμοποιούν αυτό το επιχείρημα θα πρέπει να παραδεχθούν πως η ελεύθερη βούληση είναι κακό πράγμα, ή τουλάχιστον πως η έλλειψη ελεύθερης βούλησης είναι μια επιθυμητή κατάσταση.
Αυτό όμως παραβιάζει ένα από τα κύρια διδάγματα του θεϊσμού, όπως αυτό ενσωματώνεται στο επιχείρημα της ελεύθερης βούλησης, το οποίο δηλώνει πως ο Θεός μας έδωσε ελεύθερη βούληση επειδή θέλει να τον επιλέξουμε από μόνοι μας και όχι να τον αγαπάμε επειδή είμαστε προγραμματισμένοι σαν μηχανές. Είναι λοιπόν δυνατόν η υπέρτατη ανταμοιβή μας, αυτό που θέλει ο Θεός για μας και εμείς οι ίδιοι, να είναι να χάσουμε την ελεύθερη βούλησή μας και να γίνουμε σκλάβοι του Μεγαλοδύναμου; Αυτό είναι παράλογο. Είναι ασυμβίβαστο με το πόσο αξιόλογη φαίνεται να θεωρεί ο Θεός την ελεύθερη βούληση· τόσο πολύ που επιτρέπει την πλειοψηφία της ανθρωπότητας να καταδικαστεί, ώστε να είναι βέβαιος πως το ποσοστό των ανθρώπων που τον λατρεύει όπως έχει ορίσει το κάνει ειλικρινά. Αν είναι τόσο σημαντικό για το Θεό να τον επιλέξουμε ελεύθερα, τότε πως μπορεί να είναι ευχαριστημένος να περιτρυγιρίζεται για μια αιωνιότητα από ανθρώπους-μηχανές που τον δοξάζουν ασταμάτητα, σαν σπασμένα γραμμόφωνα; Αυτό δε θα κατέστρεφε ό,τι προσπαθούσε να κάνει με τη δημιουργία της ελεύθερης βούλησης; Πράγματι, αν ο ίδιος ο Θεός είναι ευχαριστημένος με αυτό, τότε η δημιουργία του υλικού κόσμου ήταν εντελώς άσκοπη. Γιατί να μην είχε καταργήσει εντελώς την ελεύθερη βούληση και να είχε φτιάξει απ'ευθείας τον Παράδεισο, οπότε και δεν θα χρειαζόταν να φτιάξει καν την Κόλαση;
Και αν ένας τέτοιος Παράδεισος δεν θα ήταν επιθυμητός από το Θεό, θα έπρεπε να είναι εξίσου ανεπιθύμητος για τους κατοίκους του. Πολλοί άνθρωποι, εμού συμπεριλαμβανομένου, θα λέγανε πως ένας τέτοιος Παράδεισος χωρίς ελεύθερη βούληση δεν είναι ουσιαστική ανταμοιβή. Εγώ λατρεύω την αυτονομία και την αυτοδιάθεση. Γιατί να θέλω να τα εγκαταλείψω για να περάσω μια αιωνιότητα ψέλνοντας ασταμάτητα ύμνους; Αν ο Παράδεισος δεν είναι το μέρος όπου υπάρχει η ανταμοιβή που επιθυμούμε, τότε δεν είναι Παράδεισος.
Είναι φανερό πως ένας Παράδεισος και με ελεύθερη βούληση και με αμαρτία δεν είναι ικανοποιητικός, αλλά ομοίως μη ικανοποιητικός είναι και ένας Παράδεισος χωρίς ελεύθερη βούληση ή αμαρτία. Η τελευταία επιλογή -δηλαδή ότι στον Παράδεισο υπάρχει ελεύθερη βούληση, αλλά όχι αμαρτία- είναι η πιο ενδιαφέρουσα, αλλά και ενδεχομένως η πιο επικίνδυνη για το θεϊσμό. Εκ πρώτης όψεως μοιάζει να είναι η καλύτερη επιλογή και για το Θεό και για τους ανθρώπους. Αλλά πως μπορεί να υπάρχει ελεύθερη βούληση και να μην υπάρχει αμαρτία;
O ένθεος μπορεί να απαντήσει πως η ελεύθερη βούληση στον Παράδεισο είναι διαφορετικού είδους, ανώτερη από αυτή στη Γη. Ίσως οι άνθρωποι εκεί έχουν τέλεια γνώση ή τέλεια ενσυναίσθηση ή κάτι τέτοιο ή ίσως μεταμορφώνονται όντας ενώπιον του Θεού ή ίσως αποκτούν σώματα που έχουν ανοσία στους πειρασμούς της αμαρτίας (αυτό ακριβώς είναι που πιστεύουν κάποιοι Χριστιανοί και το ονομάζουν "μεγάλυνση" ΣτΜ: Το ορθόδοξο αντίστοιχο ονομάζεται "θεωση", αν και δεν είναι ακριβώς αυτό που περιγράφει ο Ebonmuse) -ώστε οι άνθρωποι στον Παράδεισο είτε δεν μπορούν να διαπράξουν αμαρτίες, είτε μπορούν να τις αποφύγουν, αλλά διατηρώντας την ελεύθερη βούλησή τους. Αλλά φυσικά αυτό δεν μπορεί παρά να μας κάνει να απορούμε: Γιατί ο Θεός δε μας δημιούργησε με αυτού του είδους την ελεύθερη βούληση εξ αρχής, ώστε να μη χρειάζεται να δημιουργήσει την Κόλαση;
Κανείς Χριστιανός ή άλλος ένθεος δεν έχει καταφέρει να επιλύσει αυτό το παράδοξο. Υποθέτοντας πως ο Παράδεισος υπάρχει, υπάρχουν 4 εναλλακτικές:
Αυτές είναι όλες κι όλες οι δυνατές πιθανότητες, οπότε μία από αυτές πρέπει να ισχύει. Το ερώτημα που απομένει είναι ποια από αυτές είναι αληθής.
Έχω πει πως η πρόταση (1) είναι απαράδεκτη για ένθεους που πιστεύουν στον Παράδεισο, βάσει θεολογίας (η πρόταση (2) είναι απλά παράλογη και δε θα την αναλύσουμε). Επίσης έχω αναλύσει πως η (4) είναι ομοίως απαράδεκτη, αφού θα καθιστούσε τον Παράδεισο ανεπιθύμητο για πολλούς και επιπλέον έρχεται σε αντίθεση με τη θεοδικία της ελεύθερης βούλησης, η οποία είναι βασική για τις περισσότερες θρησκείες, οι οποίες δηλώνουν πως ο Θεός θέλει τα πλάσματά του να τον επιλέγουν ελεύθερα και να μην είναι σαν ρομπότ, προγραμματισμένα να τον αγαπούν. Και πάλι δεν γνωρίζω κάποιον πιστό που να αντιλέγει. Οπότε η μόνη εναλλακτική που μένει είναι η πρόταση (3).
Αλλά οι ένθεοι που αποδέχονται αυτό το συμπέρασμα, πέφτουν σε παγίδα. Αναλογιστείτε αυτό το επιχείρημα:
Και ένα ον που επιθυμεί την ύπαρξη του κακού είναι και το ίδιο κακό. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με το δόγμα του θεϊσμού που λέει πως ο Θεός είναι καλός, οπότε θεωρώ πως έχω δείξει ότι αυτή η θεϊστική πεποίθηση εμπεριέχει μια άλυτη αντίφαση. Συνεπώς δεν έχει λογική συνοχή και δεν μπορεί να αληθεύει. Εδώ έχουμε περίπτωση “εις ατόπου απαγωγής”: παίρνοντας τις αρχικές υποθέσεις ως δεδομένα και δείχοντας πως από αυτά προκύπτει αντίφαση, το λογικό επακόλουθο είναι ότι μια από τις αρχικές υποθέσεις είναι λανθασμένη. Βάσει και άλλων δεδομένων, προτείνω πως το λανθασμένο αξίωμα είναι η ύπαρξη του Θεού.
Η σημασία αυτής της αντίφασης είναι τεράστια. Το δίλημμα σημαδεύει την ίδια την καρδιά του θεϊσμού -ένας θεός που δημιουργεί κακό ή δημιουργεί έναν κόσμο όπου το κακό είναι αναπόφευκτο, παρά το γεγονός ότι έχει τη δυνατότητα να πράξει διαφορετικά, απλά θα ήταν και αυτός κακός. Αν ο Θεός μας είχε δημιουργήσει εξ αρχής με ελεύθερη βούληση που εξαιρεί το κακό, τότε κανείς δε θα κατέληγε στην Κόλαση. Αλλά αν ο Θεός δεν το έκανε αυτό και αντίθετα μας έφτιαξε με τέτοιον τρόπο που επιτρέπει -ή καθιστά βέβαιη- την αμαρτία, καθιστώντας αναγκαία την δημιουργία της Κόλασης και καταδικάζοντας εκατομμύρια ανθρώπων σε αιώνια τιμωρία, τότε το μόνο συμπέρασμα είναι ότι επιθυμεί τουλάχιστον κάποιοι άνθρωποι να καταλήξουν στην Κόλαση, και μόνο ένα τέρας θα το επιθυμούσε αυτό. Αν ο Θεός επέλεξε αυτή την κακή εναλλακτική, ενώ υπήρχε καλύτερη, τότε είναι κακός και ένας τέτοιος θεός δε θα άξιζε λατρείας, ακόμα και αν υπήρχε. Ευτυχώς τα εμπειρικά στοιχεία δείχνουν προς την κατεύθυνση ότι ένας τέτοιος θεός δεν υπάρχει και η αντίφαση προκύπτει από τους ανθρώπους, που προσπαθούν να ζήσουν σε έναν αδιάφορο και άδικο κόσμο, διατηρώντας την ψευδαίσθηση ενός παντοδύναμου, πανάγαθου κυβερνήτη που τον διοικεί.
Αν και αυτό το επιχείρημα είναι η σημαντικότερη επίθεση κατά του Παραδείσου, υπάρχουν και άλλα προβλήματα με το δόγμα αυτό. Για παράδειγμα: Ο Παράδεισος δε θα καταντούσε βαρετός εν τέλει; Οι περισσότερες θρησκείες που περιλαμβάνουν ένα τέτοιο μέρος το θεωρούν έναν τόπο τέλειας ειρήνης και ικανοποίησης, όπου τίποτα δεν πάει στραβά και όλες οι επιθυμίες των κατοίκων του ικανοποιούνται. Και είναι βέβαιο πως μια νεοαφιχθείσα ψυχή θα ήταν πολύ ευχαριστημένη -τουλάχιστον για ένα διάστημα. Αλλά σύντομα μια σωσμένη ψυχή θα κοιτούσε το παραδείσιο περιβάλλον και θα αναρωτιόταν “Και τώρα;”
Το ζήτημα είναι το εξής: Πώς γίνεται όντα όπως οι άνθρωποι να μη βαρεθούν χωρίς δουλειά, χωρίς προκλήσεις, χωρίς επιτεύγματα; Τι θα έχουν να κάνουν στον Παράδεισο; Αν παίξεις γκολφ στον Παράδεισο, θα πετυχαίνεις τις τρύπες με την πρώτη κάθε φορά; Αν καλλιεργήσεις μια έκταση, θα προκύπτει πάντα ένας πανέμορφος κήπος, ασχέτως πόσο ασχολήθηκες; Αν προσπαθήσεις να κάνεις νέους φίλους, έχει σημασία με ποιον θα έρθεις σε επαφή, αφού κάθε σωσμένη ψυχή θα είναι το ίδιο γεμάτη αγάπη και χάρη με κάθε άλλη; (Τι σημαίνει να είσαι άτομο στον Παράδεισο;) Είναι εύκολο να δει κανείς πόσο μάταια θα ήταν μια τέτοια ύπαρξη και πόσο γρήγορα θα γινόταν αφόρητα μονότονη. Οι άνθρωποι χρειάζονται εμπόδια για να ξεπεράσουν, στόχους για να πραγματοποιήσουν, νέες εμπειρίες για να βιώσουν και να εμπλουτίσουν τη ζωή τους και ο Παράδεισος δεν προσφέρει τίποτα από αυτά.
Δεν λέω πως χρειάζεται το κακό για να έχει αξία η ζωή. Ένας κόσμος όπου υπάρχει πόνος είναι άνευ αιτιολόγησης, αλλά ένας κόσμος χωρίς καθόλου δυσκολίες ή προκλήσεις -χωρίς καμία αλλαγή- θα ήταν στείρος, χωρίς νόημα. Ωστόσο μας λένε πως τέτοιος είναι ο Παράδεισος. Είναι σίγουροι οι εκλεκτοί πως θα θέλουν να βρίσκονται αιώνια σε μια τέτοια κατάσταση; Όλος αυτός ο εξάψαλμος δε θα καταντήσει βαρετός μετά την δεκάκις εκατομμυριοστή επανάληψη; Μήπως οι Μουσουλμάνοι που περιμένουν τα 72 μαυρομάτικα ουρί θα είναι ες αεί ικανοποιημένοι με αυτά; Για έναν απαίδευτο νομάδα της ερήμου, αυτό πρέπει να έμοιαζε ως η απόλυτη ανταμοιβή, αλλά όλες οι πεπερασμένες απολαύσεις αναγκαστικά θα ξεθωριάσουν υπό την πίεση της αδιανόητα μεγάλης αιωνιότητας. Ομοίως, δείτε γα παράδειγμα αυτή την ιστοσελίδα, η οποία περιγράφει τον Παράδεισο με εξαντλητικές λεπτομέρειες, που αναφέρει πως οι σωσμένοι θα μπορούν να συναντήσουν προσωπικά τους ήρωες και τους προφήτες της Βίβλου και να συνομιλήσουν μαζί τους -αλλά οι μόνες ιστορίες που θα έχουν να διηγηθούν αυτά τα αξιόλογα άτομα θα είναι από τον καιρό που πέρασαν στη Γη. Τι θα συμβεί μετά την Ημέρα της Κρίσης, όταν όλη η ανθρωπότητα θα βρίσκεται είτε στον Παράδεισο, είτε στην Κόλαση, και θα έχουν σταματήσει να συμβαίνουν νέα γεγονότα; Δε θα γίνει βαρετό να ακούς το Μωυσή να λέει την ιστορία της Εξόδου ή τον Νώε να περιγράφει τον Κατακλυσμό ή ακόμα και τον Ιησού να κηρύττει στο πάρτυ σου μετά από μερικές εκατοντάδες δισεκατομμύρια φορές;
Όσοι οραματίζονται μια αμετάβλητη αιωνιότητα και νομίζουν πως δε θα τη βαρεθούν ποτέ, δεν έχουν μεγάλη φαντασία. (ΣτΜ: Ή όπως το έθεσε γλαφυρά η Susan Ertz· "Εκατομμύρια άνθρωποι που επιθυμούν την αθανασία δεν ξέρουν πώς να περάσουν ένα βροχερό απόγευμα".) Παρά τους εφιάλτες, τη θλίψη και τον τρόμο που έχει η ζωή στη Γή, έχει τουλάχιστον ένα καλό: ενώ βρισκόμαστε εδώ, μπορούμε να κάνουμε πράγματα, πράγματα με νόημα· μπορούμε να κάνουμε τη διαφορά. Στον Παράδεισο κανένας δεν μπορεί να κάνει τη διαφορά. Η ιστορία θα έχει τελειώσει, το βιβλίο θα έχει κλείσει. Δε θα υπάρχει τίποτα στο μέλλον πέρα από την πλήξη και την απόγνωση της ατελείωτης αιωνιότητας. Μπορεί μια τέτοια στείρα και άδεια αιωνιότητα να θεωρηθεί πραγματική ανταμοιβή ή μήπως, εν τέλει, ο Παράδεισος θα γινόταν Κόλαση; Ποιος θέλει πραγματικά να ζήσει για πάντα;
Υπάρχει και ένα τελευταίο πρόβλημα -ένα μεγάλο πρόβλημα. Αν παραδεχθούμε την ύπαρξη του Παραδείσου, πρέπει να παραδεχθούμε και την ύπαρξη της Κόλασης (τουλάχιστον όσον αφορά τις βιβλικές διδαχές. Κάποιοι μπορεί να πιστεύουν κάτι διαφορετικό, αλλά αυτό δεν στηρίζεται από τα ιερά βιβλία των μεγάλων θρησκειών). Αν ισχύει αυτό, τότε πιθανότατα για κάθε άτομο που θα σωθεί, δύο ή παραπάνω θα καταδικαστούν, μιας και καμία από τις μεγάλες θρησκείες δεν έχει την πλειοψηφία του πληθυσμού ως μέλη. Και αν ισχύουν αυτά που λένε τα περισσότερα ιερά βιβλία, η καταδίκη είναι αιώνια. Η Κόλαση είναι μια άπειρη τιμωρία.
Το πρόβλημα είναι το εξής: Πώς μπορεί ο οποιοσδήποτε να απολαύσει τον Παράδεισο, όταν θα γνωρίζει πως ενώ αυτός έχει την αιώνια ευδαιμονία, θα υπάρχουν άνθρωποι σε κατάσταση αιώνιας καταδίκης; Εκτός κι αν είσαι μέλος παραθρησκευτικής οργάνωσης, είναι βέβαιο πως θα γνωρίζεται κάποιον -έναν φίλο, έναν συγγενή, ένα ίνδαλμα- του οποίου η επιλογή θρησκείας είναι διαφορετική από τη δική σας ή μπορεί να μην έχει καν θρησκεία. Πώς θα μπορείς να απολαμβάνεις τον Παράδεισο γνωρίζοντας πως την ίδια στιγμή σίγουρα θα υπάρχουν άτομα που θα βασανίζονται; Κι αν είναι το έτερόν σας ήμισυ, ο καλύτερος φίλος σας, το παιδί σας; (Κάποιοι ένθεοι λένε πως το να βλέπουν το μαρτύριο των καταραμένων είναι μία από τις ανταμοιβές του Παραδείσου. Δε θα το σχολιάσω περισσότερο αυτό.) Πώς μπορεί ο Παράδεισος να είναι ανταμοιβή, αν σημαίνει αιώνιο χωρισμό από τα άτομα που αγαπάς· και ακόμα χειρότερα, αν δεν μπορείς καν να τα βοηθήσεις; Και μήπως εσύ, μια σωσμένη ψυχή στον Παράδεισο θα είσαι ικανοποιημένος να γονατίζεις και να λατρεύεις τον ίδιο Θεός που την ίδια στιγμή βασανίζει τα αγαπημένα σου πρόσωπα στο πυρ το εξώτερον;
Ο Κάρολος Δαρβίνος, ο θεμελιωτής της εξελικτικής θεωρίας και αρχικά ένθερμος Χριστιανός, που αργότερα μετεστράφη στον αγνωστικισμό, το έθεσε καλύτερα ως εξής:
"Δεν μπορώ να καταλάβω για ποιο λόγο κάποιος θα ήθελε ο Χριστιανισμός να είναι αληθινός· γιατί αν είναι αληθινός, τότε αυτό σημαίνει πως οι άνθρωποι που δεν πιστεύουν, και αυτό συμπεριλαμβάνει τον πατέρα μου, τον αδερφό μου και σχεδόν όλους τους φίλους μας, θα τιμωρηθούν εις τους αιώνας των αιώνων. Και αυτό είναι ένα κατάπτυστο δόγμα."
"Η αυτοβιογραφία του Κάρολου Δαρβίνου, 1809-1882, με αποκατεστημένες τις αρχικές παραλήψεις",
σελ.87, εκδ. Nora Barlow. Norton & Co., 1969.
Αλλά ακόμα και στην απίθανη περίπτωση που όλοι οι γνωστοί σου έχουν τις ίδιες πεποιθήσεις με σένα, μήπως αυτό λύνει το πρόβλημα; Πρέπει να ξέρεις προσωπικά τα άτομα που βρίσκονται στην Κόλαση, ώστε το μαρτύριό τους να σου χαλάσει την παραδείσια ευτυχία σου ή μήπως θα αρκούσε έστω και ένα άτομο στην Κόλαση για να σας χαλάσει την ευδαιμονία σου; Θα μπορούσε ένα πραγματικά καλό άτομο, τόσο καλό που να του αξίζει η αιώνια ειρήνη και χαρά του Παραδείσου, να μένει αδιάφορο στις κραυγές των χιλιάδων που θα φλέγονται στο πυρ το εξώτερον; Δε θα βασανιζόταν από τη θλίψη για εκείνους που βρίσκονται στο σκότος του αποχωρισμού από το Θεό; Πράγματι, θα μπορούσε να πει κανείς πως αν επιζητάς τον Παράδεισο, αλλά δεν σκοπεύεις να νιώθεις άσχημα για εκείνους που βασανίζονται στην Κόλαση, τότε δεν ανήκεις στον Παράδεισο. Και το πρόβλημα γίνεται χειρότερο, αν αναλογιστεί κανείς ότι υποτίθεται ότι το όλο καλό του Παραδείσου είναι η διαρκής παρουσία αυτού του ίδιου Θεού που βασανίζει τους κολασμένους.
Από όσο γνωρίζουμε, ο Άνθρωπος είναι το μόνο πλάσμα που έχει πλήρη γνώση της θνητότητάς του. Είναι φυσικό και εύλογο να επιθυμεί να καταλαγιάσει τους φόβους του με το να προσπαθεί να πείσει τον εαυτό του ότι μπορεί να αποφύγει τη μοίρα αυτή. Το δόγμα του Παραδεισου είναι μια τέτοια πεποίθηση. Εκ πρώτης όψεως μοιάζει ότι είναι ό,τι θα μπορούσε να επιθυμήσει κανείς. Ποιος δε θα ήθελε αιώνιο ζωή στον Παράδεισο με το Θεό; Ποιος δε θα ήθελε να γνωρίζει πως όλοι οι (πιστοί) συγγενείς και φίλοι που έχουν πεθάνει θα τον περιμένουν εκεί; Τέτοιες πεποιθήσεις μπορούν να δώσουν κουράγιο στους ετοιμοθάνατους, παρηγοριά στους πενθούντες και ελπίδα σε εκείνους που πιστεύουν πως όλα θα διορθωθούν στο επέκεινα.
Αλλά μόνο και μόνο επειδή μια πεποίθηση καθιστά την ύπαρξή μας πιο ευχάριστη δε σημαίνει πως είναι αληθινή. Είναι δικαίωμα και υποχρέωση κάθε ανθρώπου να εξετάσει λογικά και με σκεπτικισμό μια πρόταση πριν την αποδεχθεί και αν η πρόταση δεν στηρίζεται από τη λογική ή τα στοιχεία, τότε είναι δείγμα ώριμου μυαλού το να τη βάλει στην άκρη και να κοιτάξει την πραγματικότητα κατάματα. Ο Παράδεισος είναι μια τέτοια πίστη. Μπορεί να είναι παρήγορη πεποίθηση, αλλά μια λογική εξέταση δείχνει πως πάσχει από δυσεπίλυτα λογικά προβλήματα. Οπότε, θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε το γεγονός ότι πρόκειται για φαντασία και να βρούμε τη σοφία και την ειλικρίνια να συνεχίσουμε χωρίς αυτό.
Όσοι δεν έχουν γνωρίσει ποτέ την ελευθερία μιας ζωής χωρίς δόγματα, το να χάσουν την ασφάλεια μιας ευχάριστης μεταθανάτιας ζωής μπορεί αρχικά να φαντάζει τρομακτικό και τραυματικό. Αλλά όπως και τόσα δόγματα του θεϊσμού, το να το εγκαταλείψει κανείς δεν είναι απώλεια, αλλά κέρδος. Η ιδέα μιας “αιώνιας ζωής” κάνει τις ζωές μας να μοιάζουν φευγαλέες και ασήμαντες -γιατί να κάνεις τον κόπο να γίνεις καλύτερο άτομο σήμερα, όταν θα έχεις αιώνες να το κάνεις αργότερα; Γιατί να κάνεις τον κόπο να απαλύνεις τον πόνο των συνανθρώπων σου όταν στο τέλος η θλίψη τους θα σβήσει; Αυτό το δόγμα υποτιμά τα επιτεύγματά μας και υποβαθμίζει την ανθρωπότητά μας. Πολύ καλύτερος, πολύ πιο άξιος θαυμασμού είναι ένας άθεος που δεν φοβάται το θάνατο, αν και αποδέχεται πως ο θάνατος είναι το τέλος, και προσπαθεί να αξιοποιήσει τα δώρα της ζωής και της συνειδητότητας στο σύντομο διάστημα που τα έχει διαθέσιμα.
Είναι τραγικό το ότι οι πεποιθήσεις που έχουμε υιοθετήσει οι ένθεοι για να ξεφύγουν από το φόβο του θανάτου τους στερούν τη μοναδική ευκαιρία που έχουν για να ζήσουν. Το να ξοδεύει κάποιος πολύτιμο χρόνο σε προσευχές, σε αυτοϋποβιβασμό και στην προσκόλληση σε δεισιδαιμονικές τελετές, σε μια προσπάθεια να κερδίσει την εύνοια ενός φανταστικού υπερφυσικού όντος είναι τρομερή σπατάλη. Η ζωή είναι πολύ σύντομη για να την περάσουμε γονατισμένοι. Αντί να προετοιμαζόμαστε για μια άλλη ζωή που δεν υπάρχει, θα έπρεπε να αξιοποιούμε στο έπακρο την ζωή που όντως έχουμε. Το να αποκτήσουμε σοφία, το να μάθουμε να εκτιμούμε την ομορφιά, το να αγωνιστούμε για τις πεποιθήσεις μας και το να μάθουμε να αγαπάμε –όλα αυτά είναι πολύ καλύτερες χρήσεις του λιγοστού χρόνου που αναλογεί στον καθένα μας.